สงเคราะห์ด้วยเวทนาขันธ์ โดยอำนาจแห่งความเป็นขันธ์เป็นต้น ทั้งชื่อว่า
สัมปโยคะแห่งบทเหล่านั้นก็มิได้มี ฉะนั้น บทเหล่าใด ที่มิได้ยกมาแสดง
บทเหล่านั้นนั่นแหละ ทรงยกขึ้นแสดงรวมพร้อมกับคำวิสัชนาอันเป็นทำนอง
เดียวกัน. ในปัญหานั้น ธรรมเหล่าใด ที่สงเคราะห์ได้ ด้วยธรรมที่ยกขึ้น
แสดงเพื่อปุจฉา ด้วยสามารถแห่งธรรมมีขันธ์เป็นต้น ธรรมเหล่านั้นสัมปยุต
และวิปปยุตด้วยธรรมเหล่าใด บัณฑิตพึงทราบการจำแนกธรรมมีขันธ์เป็นต้น
ด้วยสามารถแห่งธรรมเหล่านั้น. ในปัญหานั้น มีนัยดังนี้ วิญญาณเทียวนับ
สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยรูปขันธ์ โดยการสงเคราะห์ 3 อย่างก่อน. วิญญาณนั้น
สัมปยุตด้วยขันธ์ 3 มีเวทนาขันธ์เป็นต้น และด้วยธรรมทั้งหลายมีเวทนาเป็น
ต้นในธัมมายตนะและธัมมธาตุทั้งหลาย. และวิปปยุตด้วยรูปขันธ์ 1 ด้วย
รูปายตนะ 10 ด้วยรูปธาตุ 10 และด้วยธรรม คือ รูปและนิพพานใน
ธัมมายตนะและธัมมธาตุ พระผู้มีพระภาคเจ้าหมายเอาวิญญาณนั้น จึงตรัสว่า
"เต ธมฺมา ตีหิ ขนฺเธหิ" เป็นต้น บัณฑิตพึงทราบเนื้อความทั้งปวง โดย
นัยนี้ แล.
จบอรรถกถาอสังคหิเตนสัมปยุตตวิปปยุตตบท

14. วิปปยุตเตนสังคหิตาสังคหิตปทนิทเทส

[452] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยรูปขันธ์ ธรรมเหล่านั้น
สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้
ด้วยขัน 4 อายตนะ 2 ธาตุ 8. สงเคราะห์ไม่ได้ขันธ์ อายตนะ ธาตุ
เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 10.

[453] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยเวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์
สังขารขันธ์ วิญญาณขันธ์ มนายตนะ มนินทรีย์ ธรรมเหล่านั้น
ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 11
ธาตุ 11. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้
ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 1 ธาตุ 7.
[454] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยจักขวายตนะ ฯลฯ
โผฏฐัพพายตนะ จักขุธาตุ ฯลฯ โผฏฐัพพธาตุ ธรรมเหล่านั้น
สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 8. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์
อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 10.
[455] ธรรมเหล่าใดประกอบไม่ได้ด้วยจักขุวิญญาณธาตุ โสต-
วิญญาณธาตุ ฆานวิญญาณธาตุ ชิวหาวิญญาณธาตุ กายวิญญาณธาตุ
มโนธาตุ มโนวิญญาณธาตุ ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดย
ความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 17.
สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ไม่มีขันธ์ อายตนะ
อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้ สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยธาตุ 1.
[456] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยทุกขสัจ ธรรมเหล่านั้น
สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 2. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์
อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 16.
[457] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยสมุทยสัจ มัคคสัจ
ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5
อายตนะ 12 ธาตุ 18. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ?
ไม่มีขันธ์ อายตนะ ธาตุ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้.

[458] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยนิโรธสัจ จักขุนทรีย์
โสตินทรีย์ ฆานินทรีย์ ชิวหินทรีย์ กายินทรีย์ อิตถินทรีย์ ปุริสิน-
ทรีย์ ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 8.
สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1
อายตนะ 10 ธาตุ 10.
[459] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยมนินทรีย์ ธรรมเหล่านั้น
ยกเว้น นิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 11
ธาตุ 11. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ไม่ได้ด้วย
ขันธ์ 4 อายตนะ 1 ธาตุ 7.
[460] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยสุขินทรีย์ ทุกขินทรีย์
โสมนัสสินทรีย์ โทมนัสสินทรีย์ ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความ
เป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 18. สงเคราะห์
ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ไม่มีขันธ์ อายตนะ ธาตุ อะไร ๆ
ที่สงเคราะห์ไม่ได้.
[461] ธรรมเหล่าใด ประกอบได้ด้วยอุเปกขินทรีย์ ธรรม
เหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5
อายตนะ 12 ธาตุ 13. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ?
ไม่มีขันธ์ อายตนะ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้ สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยธาตุ 5.
[462] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยสัทธินทรีย์ วิริยินทรีย์
สตินทรีย์ สมาธินทรีย์ ปัญญินทรีย์ อนัญญัตญัสสามีตินทรีย์
อัญญินทรีย์ อัญญาตาวินทรีย์ อวิชชา สังขารเพราะอวิชชาเป็นปัจจัย
ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์

อายตนะ 12 ธาตุ 18. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ?
ไม่มีขันธ์ อายตนะ ธาตุ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้.
[463] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยวิญญาณเพราะสังขาร
เป็นปัจจัย ผัสสะเพราะสฬายตนะเป็นปัจจัย เวทนาเพราะผัสสะเป็น
ปัจจัย ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้
ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 11 ธาตุ 11. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ
เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 1 ธาตุ 7.
[464] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยตัณหาเพราะเวทนาเป็น
ปัจจัย อุปาทานเพราะตัณหาเป็นปัจจัย กรรมภพ ธรรมเหล่านั้น
ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12
ธาตุ 18. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ไม่มีขันธ์
อายตนะ ธาตุ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้.
[465] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอุปปัตติภพ สัญญาภพ
ปัญจโวการภพ ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2
ธาตุ 3. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่
ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 15.
[466] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยกามภพ ธรรมเหล่านั้น
สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 5. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์
อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 13.
[467] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยรูปภพ อสัญญาภพ
เอกโวการภพ ปริเทวะ ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ

2 ธาตุ 8. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์
ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 10.
[468] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอรูปภพ เนวสัญญา-
นาสัญญาภพ จตุโวการภพ โสกะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาส สติปัฏฐาน
สัมมัปปธาน อิทธิบาท ฌาน อัปปมัญญา อินทรีย์ 5 พละ 5
โพชฌงค์ 7 อริยมรรคมีองค์ 8 ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความ
เป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 18. สงเคราะห์
ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ไม่มีขันธ์ อายตนะ ธาตุ อะไร ๆ
ที่สงเคราะห์ไม่ได้..
[469] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยผัสสะ เวทนา สัญญา
เจตนา จิต มนสิการ ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์
แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 11 ธาตุ 11. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วย
ขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 1 ธาตุ 7.
[470] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอธิโมกข์ ธรรมเหล่านั้น
ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12
ธาตุ 17. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ไม่มีขันธ์
อายตนะ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้ สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยธาตุ 1.
[471] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยกุศลธรรม อกุศลธรรม
สุขเวทนาสัมปยุตตตธรรม ทุกขเวทนาสัมปยุตตธรรม ธรรมเหล่านั้น
ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12
ธาตุ 18. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ไม่มีขันธ์
อายตนะ ธาตุ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้.

[472] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอัพยากตธรรม ธรรม
เหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 2. สงเคราะห์ไม่ได้
ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10
ธาตุ 16.
[473] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอทุกขมสุขเวทนาสัม-
ปยุตตธรรม วิปากธรรม ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์
แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 13. สงเคราะห์ไม่ได้
ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ไม่มีขันธ์ อายตนะ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์
ไม่ได้ สะเคราะห์ไม่ได้ด้วยธาตุ 5.
[474] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยวิปากธัมมธรรม สัง-
กิลิฏฐสังกเลสิกธรรม ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์
แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 18. สงเคราะห์ไม่มีด้วย
ขันธ์ อายตนะ. ธาตุ เท่าไร ? ไม่มีขันธ์ อายตนะ ธาตุ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์
ไม่ได้.
[475] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยเนววิปากนวิปากธัมม-
ธรรม อนุปาทินนุปาทานิยธรรม อนุปาทินนานุปาทานิยธรรม อสัง-
กลิฏฐาสังกเลสกธรรม ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ
2 ธาตุ 8. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์
ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 10.
[476] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอุปาทินนุปาทานิยธรรม
ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 3. สงเคราะห์

ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ
10 ธาตุ 15.
[477] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอสังกิลิฏฐสังกิเลสิก-
ธรรม ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 2.
สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์
1 อายตนะ 1. ธาตุ 16.
[478] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยสวิตักกสวิจารธรรม
ธรรมเหล่านั้น ยกเว้น นิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5
อายตนะ 12 ธาตุ 17. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ไม่มี
ขันธ์ อายตนะ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้ สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยธาตุ 1.
[479] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอวิตักกวิจารมัตตธรรม
ปีติสหคตธรรม สุขสหคตธรรม ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความ
เป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 18. สงเคราะห์
ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ไม่มีขันธ์ อายตนะ ธาตุ อะไร ๆ
ที่สงเคราะห์ไม่ได้.
[480] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอวิตักกาวิจารธรรม
ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 3. สงเคราะห์
ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1
อายตนะ 10 ธาตุ 15.
[481] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอุเปกขาสหคธรรม
ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5
อายตนะ 12 ธาตุ 13. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ?
ไม่มีขันธ์ อายตนะ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้ สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยธาตุ 5.

[482] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยทัสสนปหาตัพพธรรม
ภาวนาปหาตัพพธรรม ทัสสนปทาตัพพเหตุกธรรม ภาวนาปหาตัพพ-
เหตุกธรรม อาจยคามีธรรม อปจยคามีธรรม เสกขธรรม อเสกขธรรม
มหัคคตธรรม ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว
สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 18. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์
อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ไม่มีขันธ์ อายตนะ ธาตุ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้.
[483] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยเนวทัสสนนภาวนาปหา-
ตัพพธรรม เนวทัสสนนภาวนาปหาตัพพเหตุกธรรม เนวาจยคามี-
นาปจยคามีธรรม เนวเสกขานาเสกขธรรม ปริตตธรรม ธรรมเหล่า
นั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 2. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วย
ขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10
ธาตุ 16.
[484] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอัปปมาณธรรม ปณีต-
ธรรม ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 8.
สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์
1 อายตนะ 10 ธาตุ 10.
[485] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยปริตตารัมมณธรรม
ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วย
ขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 12. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ
เท่าไร ? ไม่มีขันธ์ อายตนะ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้ สงเคราะห์ไม่ได้
ด้วยธาตุ 6.
[486] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยมหัคคตารัมมณธรรม
อัปปมาณารัมมณธรรม หีนธรรม มิจฉัตตนิยตธรรม สัมมัตตนิยต-

ธรรม มัคคารัมมณธรรม มัคคเหตุกธรรม มัคคาธิปติธรรม ธรรม
เหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5
อายตนะ 12 ธาตุ 18. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ?
ไม่มีขันธ์ อายตนะ ธาตุ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้.
[487] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยมัชฌิมธรรม อนิยต-
ธรรม ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 2.
สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์
1 อายตนะ 10 ธาตุ 16.
[488] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอุปปันนธรรม อนุป-
ปันนธรรม อุปปาทิธรรม อตีตธรรม อนาคตธรรม ปัจจุปปันน -
ธรรม อัชฌัตตธรรม พหิทธรรม สนิทัสสนสัปปฏิฆธรรม
อนิทัสสนสัปปฏิฆธรรม ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4.
อายตนะ 2 ธาตุ 8. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ?
สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 10.
[489] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วย อตีตารัมมณธรรม
อนาคตารัมมณธรรม อัชฌัตตารัมมณธรรม พหิทธารัมมณธรรม
ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5
อายตนะ 12 ธาตุ 18. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ?
ไม่มีขันธ์ อายตนะ ธาตุ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้.
[490] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยปัจจุปปันนารัมมณธรรม
อัชฌัตตพหิทธารัมมณธรรม ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความ

เป็นขันธ์ สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 12. สงเคราะห์ไม่ได้
ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ไม่มีขันธ์ อายตนะอะไร ๆ ที่สงเคราะห์
ไม่ได้ สงเคราะห์ไม่ได้ ด้วยธาตุ 6.
[491] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วย เหตุธรรม สเหตุก-
ธรรม เหตุสัมปยุตตธรรม เหตุสเหตุกธรรม สเหตุกนเหตุธรรม
เหตุเหตุสัมปยุตตธรรม เหตุสัมปยุตตนเหตุธรรม นเหตุเหตุกธรรม
ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5
อายตนะ 12 ธาตุ 18. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ?
ไม่มีขันธ์ อายตนะ ธาตุ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้.
[492] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอเหตุธรรม เหตุวิปป-
ยุตตธรรม นเหตุอเหตุกธรรม ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์
4 อายตนะ 2 ธาตุ 2. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ?
สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 16.
[493] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอัปปัจจยธรรม อสัง-
ขตธรรม สนิทัสสนธรรม สัปปฏิฆธรรม รูปีธรรม โลกุตตรธรรม
ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 8. สงเคราะห์ไม่
ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ
10 ธาตุ 10.
[494] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยโลกิยธรรม ธรรมเหล่า
นั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 2. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วย
ขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10
ธาตุ 16.

[495] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอาสวธรรม อาสวสัม-
ปยุตตธรรม อาสวสาสวธรรม อาสวอาสวสัมปยุตตตธรรม อาสววิปป-
ยุตตโนอาสวธรรม ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว
สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 18. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์
อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ไม่มีขันธ์ อายตนะ ธาตุ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้
[496] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยสาสวธรรม อาสว-
วิปปยุตตธรรม สาสวโนอาสวธรรม อาสววิปปยุตตสาสวธรรม ธรรม
เหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตน 2 ธาตุ 2. สงเคราะห์ไม่ได้
ขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 16
[497] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วย อนาสวธรรม อาสว-
วิปปยุตตอนาสวธรรม ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ไม่ได้ด้วย คันถ-
อายตนะ 2 ธาตุ 8. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์
ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 10.
[498] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยสัญโญชนธรรม คันถ-
ธรรม โอฆธรรม โยคธรรม นีวรณธรรม ปรามาสธรรม ปรามาส-
สัมปยุตตธรรม ปรามาสปรามัฏฐธรรม ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพาน
โดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 18.
สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ไม่มีขันธ์ อายตนะ ธาตุ
อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้.
[499] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วย ปรามัฏฐธรรม ปรา-
มาสวิปปยุตตธรรม ปรามัฏฐโนปรามาสธรรม ปรามาสวิปปยุตต-
ปรามัฏฐธรรม ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 2.
สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุเท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1
อายตนะ 10 ธาตุ 16.

[500] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอปรามัฏฐธรรม ปรามาส-
วิปปยุตตอปรามัฏฐธรรม ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 4
อายตนะ 2 ธาตุ 8. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ?
สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 10.
[501] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยสารัมมณธรรม จิตต-
ธรรม เจตสิกธรรม จิตตสัมปยุตตธรรม จิตตสังสัฏฐธรรม จิตต-
สังสัฏฐสมุฏฐานธรรม จิตตสังสัฏฐสมุฏฐานสหภูธรรม จิตตสังสัฏฐ-
สมุฏฐานานุปริวัตติธรรม ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็น
ขันธ์แล้วสงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 11 ธาตุ 11. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วย
ขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 1 ธาตุ 7.
[502] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอนารัมมณธรรม จิตต-
วิปปยุตตธรรม จิตตวิสังสัฏฐธรรม อุปาทาธรรม อนุปาทินนธรรม
ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 8. สงเคราะห์ไม่ได้
ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10
ธาตุ 10.
[503] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอุปาทินนธรรม ธรรม
เหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 3. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วย
ขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 15.
[504] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอุปาทานธรรม กิเลส-
ธรรม สังกิลิฏฐธรรม กิเลสสัมปยุตตธรรม กิเลสสังกิเลสิกธรรม
กิเลสสังกิลิฏฐธรรรม สังกิลิฏฐโนกิเลสธรรม กิเลสกิเลสสัมปยุตต-
ธรรม กิเลสสัมปยุตตโนกิเลสธรรม ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดย

ความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 18. สงเคราะห์
ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ไม่มีขันธ์ อายตนะ ธาตุ อะไรๆ ที่
สงเคราะห์ไม่ได้.
[505] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยสังกิเลสิกธรรม อสัง-
กิลิฏฐธรรม กิเลสวิปปยุตตธรรม สังกิเลสิกโนกิเลสธรรม กิเลส-
วิปปยุตตสังกิเลสิกธรรม ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ
2 ธาตุ 2. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์
ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 16.
[506] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอสังกิเลสิกธรรม กิเลส-
วิปปยุตตอสังกิเลสิกธรรม ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4
อายตนะ 2 ธาตุ 8. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ?
สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 10.
[507] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยทัสสนปหาตัพพธรรม
ภาวนาปหาตัพพธรรม ทัสสนปหาตัพพเหตุกธรรม ภาวนาปหาตัพพ-
เหตุกธรรม ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์
ได้ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 18. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ
ธาตุ เท่าไร ? ไม่มีขันธ์ อายตนะ ธาตุ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้.
[508] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยนทัสสนปหาตัพพธรรม
นภาวนาปหาตัพพธรรม นทัสสนปหาตัพพเหตุกธรรม สภาวนา-
ปหาตัพพเหตุธรรม ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ
2 ธาตุ 2. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่
ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 16.

[509] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยสวิตักกธรรม สวิจาร-
ธรรม ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้
ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 17. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ
ธาตุเท่าไร ? ไม่มีขันธ์ อายตนะ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้ สงเคราะห์ไม่
ได้ด้วยธาตุ 1.
[510] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยสัปปีติกธรรม ปีติสห-
คตธรรม สุขสหคตธรรม ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็น
ขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 18. สงเคราะห์ไม่ได้
ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ไม่มีขันธ์ อายตนะ ธาตุ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์
ไม่ได้.
[511] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยอุเปกขาสหคตธรรม
ธรรมเหล่านั้น ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์
5 อายตนะ 12 ธาตุ 13. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ?
ไม่มีขันธ์ อายตนะ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้ สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยธาตุ 5.
[512] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยกามาวจรธรรม ปริยา-
ปันนธรรม สอุตตรธรรม ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4
อายตนะ 2 ธาตุ 2. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ?
สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 16.
[513] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยนกามาวจรธรรม
อปริยาปันนธรรม อนุตตรธรรม ธรรมเหล่านั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์
4 อายตนะ 2 ธาตุ 8. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ?
สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 10.

[514] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยรูปาวจรธรรม อรูปา-
วจรธรรม นิยยานิกธรรม นิยตธรรม สรณธรรม ธรรมเหล่านั้นยกเว้น
นิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ
18. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ไม่มีขันธ์ อายตนะ
ธาตุ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้.
[515] ธรรมเหล่าใด ประกอบไม่ได้ด้วยนรูปาวจรธรรม นอรูปา-
วจรธรรม อนิยยานิกธรรม อนิยตธรรม อสรณธรรม ธรรมเหล่า
นั้น สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? ธรรมเหล่านั้น
สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 2. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์
อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 16.

สรุปข้อธรรมดังกล่าวมาแล้ว

ในหมวดแรก ได้ธรรม (ในจูฬันตรทุกะ) 7 บทและ (ในโคจฉกะ)
10 บท ในหมวดถัดมาได้ธรรม (ในมหันตรทุกะ) 14 บท ในหมวดสุดท้าย
ได้ธรรม (ในปิฏฐิทุกะ) 6 บท.
ธรรม 47 เหล่านี้ ดังพรรณนามาฉะนี้ (แสดงไม่ได้) ย่อมได้โดย
สมุจเฉท และโดยโมฆปุจฉกะ ฉะนี้แล.
จบวิปปยุตเตนสังคหิตาสังคหิตปทนิทเทส
ธาตุกถา จบบริบูรณ์